Trung tâm Phát triển Sáng tạo Xanh
Việt Nam được đánh giá là quốc gia có nhiều tiềm năng để phát triển năng lượng tái tạo (NLTT). Sự đa dạng của các nguồn NLTT có sẵn trong tự nhiên như: Mặt trời, gió, thủy điện, sinh khối, thủy triều, dòng chảy… đã và đang được triển khai trên toàn cầu. Chính vì vậy, để giảm thiểu các tác động của biến đổi khí hậu (BĐKH) và BVMT, cần nghiên cứu đồng lợi ích của NLTT tại Việt Nam, từ đó đưa ra giải pháp thúc đẩy các lợi ích từ phát triển NLTT.
Từ năm 2017 đến nay, Chính phủ đã ban hành hàng loạt chính sách ưu tiên phát triển NLTT để thúc đẩy sản xuất và thu hút nguồn đầu tư trong, ngoài nước. Chỉ trong thời gian 2 năm, tỷ lệ NLTT trong cơ cấu nguồn điện quốc gia tăng nhanh từ không đáng kể lên hơn 9% với 2 nguồn chủ yếu là điện gió và điện mặt trời. Tính đến cuối tháng 6/2019, nước ta có 9 dự án điện gió với tổng công suất 304,6 MW được đưa vào vận hành, 82 dự án điện mặt trời với công suất 4.464 MW được đấu nối vào lưới điện quốc gia. Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia giai đoạn 2011 - 2020, có xét đến năm 2030 (Quy hoạch điện VII điều chỉnh, 2016) đặt ra mục tiêu và định hướng phát triển NLTT, cụ thể như: Ưu tiên phát triển nguồn điện sử dụng NLTT, tạo đột phá trong việc bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, góp phần bảo tồn tài nguyên năng lượng, giảm thiểu tác động tiêu cực tới môi trường trong sản xuất điện. Mục tiêu cụ thể là ưu tiên phát triển nguồn NLTT cho sản xuất điện; tăng tỷ lệ điện năng sản xuất từ các nguồn NLTT (không kể nguồn thủy điện lớn và vừa, thủy điện tích năng) đạt khoảng 7% (năm 2020) và trên 10% (năm 2030); Quy hoạch phát triển nguồn điện đẩy nhanh phát triển nguồn điện từ NLTT (thủy điện, điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối...), từng bước gia tăng tỷ trọng của điện năng sản xuất từ nguồn NLTT trong cơ cấu nguồn điện.
Có thể nói, việc phát triển NLTT và sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả không chỉ là giải pháp quan trọng trong ứng phó BĐKH toàn cầu mà còn mang lại các lợi ích về kinh tế - xã hội như tăng cường tiếp cận năng lượng cho người nghèo, giảm thiểu ô nhiễm môi trường và góp phần đảm bảo an ninh năng lượng của các quốc gia. Tại Việt Nam, hầu hết các lợi ích, tác động trên vẫn chưa được đưa vào nghiên cứu chuyên sâu và đánh giá đúng mức. Trong bối cảnh đó, Viện Nghiên cứu Cao cấp về Phát triển bền vững (IASS) trụ sở tại Potsdam (Đức), Viện nghiên cứu độc lập về các vấn đề môi trường Berlin (UfU), Học viện NLTT (RENAC) và Trung tâm Chuyển dịch năng lượng quốc tế (IET), cùng với Trung tâm Phát triển Sáng tạo Xanh (GreenID) đã phối hợp thực hiện Dự án “Thúc đẩy những đồng lợi ích về kinh tế - xã hội của việc phát triển NLTT trong giảm nhẹ các tác động của BĐKH ở Việt Nam” (Dự án COBENEFITS). Đây là Dự án hợp tác song phương giữa Chính phủ Việt Nam và Cộng hòa Liên bang Đức, được tài trợ trong khuôn khổ Sáng kiến Khí hậu Quốc tế (IKI). Dự án được thực hiện trong 2 năm (2017 - 2019), với nguồn vốn hỗ trợ từ Chính Phủ Đức.
Hội thảo tham vấn Báo cáo kỹ thuật về rà soát và cập nhật NDC, ngày 29/8/2019, tại Hà Nội
Dự án COBENEFITS cung cấp kiến thức liên quan đến những đồng lợi ích về kinh tế - xã hội trong phát triển NLTT và giảm nhẹ các tác động của BĐKH đến các nhà hoạch định chính sách và những đối tác địa phương thông qua các hoạt động: Thực hiện các nghiên cứu (2017 - 2018); tập huấn tại chỗ/online (2018 - 2019); Đối thoại cùng các đối tác thuộc Bộ, ban, ngành nhằm khắc phục những rào cản và tận dụng những đồng lợi ích trên (2019); xây dựng chiến lược để lồng ghép những đồng lợi ích trên các chương trình hành động vì môi trường và việc thực hiện đóng góp do quốc gia tự quyết định của Việt Nam (NDC).
Sau 2 năm thực hiện, Dự án đã triển khai các cuộc gặp gỡ song phương với Bộ, ban, ngành, cơ quan và đơn vị ở Việt Nam, tổ chức 2 cuộc tọa đàm về định hướng phát triển năng lượng/khí hậu cho Việt Nam, 1 hội thảo tham vấn Báo cáo kỹ thuật về rà soát và cập nhật NDC. Thông qua đó, giúp cung cấp thông tin, nâng cao nhận thức của người dân, nhất là người dân ở các địa phương chưa có cơ hội được tiếp cận các nguồn thông tin đáng tin cậy về phát triển NLTT và sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, từ đó, đưa ra cơ hội, giải pháp ứng dụng năng lượng mặt trời trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh. Đặc biệt, kết quả của Dự án đã góp phần quan trọng cho Báo cáo NDC của Việt Nam. Bên cạnh đó, Dự án cũng đưa ra khuyến nghị để phát triển NLTT như: Cần biện pháp ngắn hạn để cung cấp cho vùng sâu, vùng xa, miền núi; thúc đẩy tiềm năng tua bin gió... ; thu hút các nhà hoạch định chính sách, phát triển hệ thống nối lưới hoặc điện NLTT đến năm 2030; tăng cường khả năng tiếp cận với trẻ em nghèo; lồng ghép các chính sách phát triển nông thôn, tích cực thúc đẩy lợi ích từ phát triển các nguồn NLTT. Ngoài Việt Nam, Dự án đồng thời cũng được thực hiện tại 3 quốc gia khác bao gồm: Ấn Độ, Nam Phi và Thổ Nhĩ Kỳ, với kỳ vọng phát triển một mạng lưới mạnh mẽ nhằm xóa bỏ những rào cản trong phát triển NLTT và giảm nhẹ tác động của BĐKH trên thế giới.
Để thúc đẩy phát triển NLTT, tạo ra các giá trị đồng lợi ích, Green ID đã thực hiện Chương trình “Triệu ngôi nhà xanh vì Việt Nam thịnh vượng”. Chương trình hướng tới mục tiêu năm 2030 đạt 1 triệu ngôi nhà, tòa nhà áp dụng các giải pháp xanh, đặc biệt là điện mặt trời mái nhà cùng với các giải pháp sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, mang lại lợi ích cho các hộ gia đình, cộng đồng và doanh nghiệp ở Việt Nam. Ý tưởng “Ngôi nhà xanh” được hình thành từ tháng 8/2018, theo đó, ngoài giải pháp về điện từ NLTT như mặt trời, sinh khối, gió… còn có các giải pháp ứng dụng của năng lượng mặt trời như xử lý nước nóng; giải pháp về sử dụng thiết bị gia dụng tiết kiệm điện. Bên cạnh đó, ý tưởng này cũng gắn với giải pháp xử lý rác thải bằng cách phân loại tại nguồn, tái chế và tái sử dụng; việc thu hồi, tái sử dụng nước mưa; trồng cây xanh để làm mát và lọc không khí… Chương trình bắt đầu từ từng hộ gia đình đến các khu dân cư, tiến tới mỗi thành phố và hướng đến quy mô cả nước. Sắp tới, Chương trình sẽ hỗ trợ thí điểm 90 hệ thống điện mặt trời mái nhà ở các quy mô khác nhau được ứng dụng (từ tháng 9/2019 - 3/2020) tại Hà Nội, Thừa Thiên - Huế, An Giang, Đăk Lăk, Hậu Giang… Đây được xem là giải pháp tiết kiệm năng lượng hiệu quả; thúc đẩy Sáng kiến Tài chính xanh; đóng góp vào các chính sách năng lượng bền vững cho Việt Nam.
Nguồn: Bài đăng trên Tạp chí Môi trường, số 12/2019
